Het is de toekomst van de bouw: het gebruik van biobased materialen. Niet meer produceren met plastic, maar met paddenstoelen, algen of restproducten van de landbouw. Makers Rik Maarsen, Klarenbeek & Dros en Jeroen Doorenweerd zetten in Brabant stappen in de goede richting.
Geschreven door: Marel van Andel.
Compostboard, fotograaf: Pierre Castignola
Voor Rik Maarsen begon zijn interesse in biobased na een onderzoek naar het Nederlandse landschap. “Ik was geïntrigeerd door alle weilanden en rechte lijnen die ons landschap tekenen. Maar toen ik meer onderzoek deed, zag ik hoeveel reststromen uit de landbouw komen. Wanneer er aardappelen geteeld worden, worden alleen de aardappelen gebruikt, de bladeren blijven over of worden verbrand. Hetzelfde geldt voor graan en tarwe, maar ook voor tulpen en paprika’s. Daar wilde ik iets mee.”
Recept van zetmeel en vlas
Rik begon met vlas als materiaal. “Je kunt die vezels kopen, ze worden ook gebruikt als bedding voor koeien en paarden. Ik ben daarna aan de slag gegaan met een recept, waarbij ik met zetmeel het vlas kan binden en zo platen kan maken. Datzelfde kan gedaan worden met de vezels van allerlei landbouwrestproducten. Als dat in elkaar zit, gebeurt er niks meer mee. Alleen als het nat wordt, valt het uit elkaar. Dat is goed, want op die manier kan het altijd weer helemaal opgenomen worden in de natuur en dienen als voeding voor de grond”, vertelt Rik.
Voor Rik heeft dit materiaal meer voordelen. “De platen houden CO2 vast, en zetmeel als bindmiddel is niet toxisch, zoals veel andere bindmiddelen wel zijn.” De platen die Rik maakt zijn voor van alles te gebruiken, zoals in de bouw. “Voor veel gebruik zitten hier eisen aan voor onder andere de dichtheid en condensering. Daarom ben ik me nu als startpunt gaan richten op binnendeuren en meubels, daar zitten minder eisen aan en is daarom een makkelijker begin.”
De wortels van paddenstoelen
Ook Eric Klarenbeek, van Klarenbeek & Dros maakt meubels van biobased materialen. Hij is onder andere bekend geworden met de Mycelium Chair, een 3D-geprinte stoel met paddenstoelen als materiaal. Die was te zien op de Dutch Design Week in Eindhoven.
“Paddenstoelen en hun wortelstelsel zijn fantastische organismen, omdat zij groeien op plantaardige vezels. Hiermee kun je materialen kweken in elke gewenste vorm”, legt Eric uit. “De wortels van de paddenstoel, het mycelium, verbindt de losse vezels aan elkaar, tot een solide materiaal. Je hebt dan geen, vaak fossiele, lijm nodig om iets in elkaar te zetten.” En de toepassingen zijn legio. “Door de groei te sturen kan het variëren van luchtig en isolerend tot solide houtachtig materiaal. Zo kan je de wortels kweken tot meubels, gevelpanelen of akoestisch en isolerend materiaal.”
Mosstructuren langs de N65
Naast paddenstoelen gebruikt Klarenbeek & Dros ook andere materialen, zoals mos en algen. Mos gebruikten Eric en Maartje bijvoorbeeld voor een project langs de N65 tussen Den Bosch en Tilburg. “We hebben hiervoor met robotarmen 3D-structuren geprint en hier samen met Greenmakers kweektesten op gedaan. Nu werken we met Landpark Assisië aan 3D-geprinte hoekige tegels, die gevuld kunnen worden met mos. Op die manier kun je een groene gevel creëren, maar ook een groen dak. Daarbij kun je materialen uit de regio gebruiken, en hulp inschakelen van lokale mensen. Zo blijft het zo sociaal en ecologisch mogelijk.”
Algen zijn goed te gebruiken, omdat er lijm van gemaakt kan worden. “Algen werken ongeveer hetzelfde als aardappelzetmeel. Die lijm kun je in allerlei vormen verwerken, gecombineerd allerlei kleuren waar deze organismen rijk aan zijn. Met onze startup Wierwaar 3D printen we producten en focussen we ons op de productie van korrels, die verwerkt kunnen worden tot vergankelijke plastic vervangende producten. Op die manier proberen we een alternatief te bieden voor de huidige destructieve fossiele plastics en er een markt voor te ontwikkelen.”
Bouwen met schimmels en kalkhennep
Beeldend kunstenaar Jeroen Doorenweerd ziet toekomst in biobased bouwen, maar ook nu al is hij er druk mee aan de slag. Zo ontwierp hij zijn eigen huis in Tilburg. “De fundering is gemaakt van glasschuim, met restproducten uit de glasrecycling is het mogelijk om vermalen glas te smelten en daar brokken van te maken voor in de grond. Dan krijg je een draagkrachtige en isolerende laag, die ook niet veranderd en eindeloos herbruikbaar is. Het kan zo weer omgesmolten worden, in tegenstelling tot piepschuim.”
Het biobased huis van Jeroen Doorenweerd
Het huis op de fundering is helemaal gemaakt van hout. “We kochten grote platen, waardoor er zo binnen tien dagen een huis stond.”
Niet alleen voor zijn eigen huis, maar ook voor een huis in Ecodorp Boekel werd Jeroen ingeschakeld. “Toen het dorp gepland werd, waren er een paar financiële problemen. In het maken van een bed and breakfast werd de oplossing werd gevonden. Ze wilden graag kunst in hun dorp, en zo ging ik aan de slag met het ontwerpen van een gebouw dat geschikt zou zijn.
Het is uiteindelijk een paalwoning van vier bij zes meter geworden, waarbij de helft overdekt is, en de helft terras. Het huis is gemaakt van hout. Voor de isolering wordt kalkhennep gebruikt, dat neemt meer CO2 op. De planken worden geverfd met schimmel. Eerst worden de planken in de lijnolie gezet, daarna komt er een schimmel op die leeft van die olie, die de planken helemaal zwart maakt. Het dak wordt een insectendak.”
Jeroen merkt dat er een omkering is rond ecologisch bouwen. “Vroeger was er nog niet veel vraag naar, maar nu de impact van klimaatverandering steeds duidelijker wordt, komt er steeds meer interesse. Ik geef ook les, en ik zie dat het grootste deel van de studenten graag meer willen weten, dat is een goed teken voor de toekomst. Daarnaast wordt het ook steeds makkelijker om aan de juiste materialen te komen. Zo kun je niet alleen iets esthetisch maar ook iets ethisch neerzetten.”
Kunst, klimaat en verbeelding
Voor meer inspiratie over kunst, klimaat en verbeelding, kijk op de website van Kunstloc.
Marel van Andel
Freelance redacteur
