Zoek bijvoorbeeld naar een activiteit of pagina

Heeft Brabant meer tradities dan andere provincies? Je zou het haast denken als je kijkt naar de Nationale Inventaris Immaterieel Erfgoed in Nederland. Eind vorig jaar stonden er op een totaal van dertig, al acht Brabantse tradities op de inventaris, waaronder twee uit Valkenswaard: het Bloemencorso en de Valkerij.

- Geschreven door Albert van der Zeijden  

De Nationale Inventaris van het Immaterieel Erfgoed vloeit direct voort uit de Nederlandse ratificatie, eind vorig jaar, van de UNESCO-conventie van het immaterieel erfgoed. Immaterieel erfgoed is een rijkelijk abstracte term voor allerlei tradities en rituelen uit het dagelijks leven. Het zijn tradities die je van huis uit hebt meegekregen en ook zelf weer wilt doorgeven aan volgende generaties. Eigenlijk zijn er teveel om op te noemen. Van allerlei feesten als carnaval in Brabant en Limburg tot de Elfstedentocht in Friesland, van levenslooprituelen als beschuit met muisjes tot en met het verzorgen van de graven op 2 november met Allerzielen. UNESCO vindt dergelijke tradities van belang, omdat ze belangrijk zijn voor de culturele identiteit van mensen.

Voor de meeste mensen zijn tradities en rituelen heel vanzelfsprekend. Ze zijn gewoon en alledaags. Eigenlijk denk je er nauwelijks over na. Het Allerzielenritueel kreeg ik bijvoorbeeld mee van huis uit, toen mijn moeder mij meenam naar de begraafplaats om het graf van mijn oma, haar schoonmoeder, te verzorgen. Inmiddels verzorg ik samen met mijn vrouw het graf van mijn moeder, die enkele jaren terug overleed. De traditie wordt zo van generatie op generatie overgedragen.

Het houdt de herinnering aan overledenen levend en zorgt er ook voor dat het rouwverwerkingsproces in goede banen wordt geleid. Zo belangrijk kan immaterieel erfgoed zijn.

Erfgoedzorg

UNESCO vindt het belangrijk dat de wereldwijde culturele diversiteit van tradities behouden blijft, die met name door het proces van globalisering onder druk staat. De UNESCO-conventie is gericht op de bescherming van immaterieel erfgoed. Met het woord bescherming wordt niet bedoeld dat de traditie bewaard moet worden op een manier zoals het vroeger was. UNESCO wil geen stolp over tradities zetten maar probeert ze juist levensvatbaar te houden voor de toekomst, dat wil zeggen ook aantrekkelijk voor nieuwe generaties. Dat vergt soms vernieuwing en aanpassing. Tradities moeten altijd onderhouden worden, je moet er steeds weer aan werken.

Erfgoedzorg

Levensvatbaar houden

UNESCO definieert immaterieel erfgoed als erfgoed dat minstens twee generaties overstijgt en samenhangt met de eigen culturele identiteit. De dragers willen dit erfgoed doorgeven aan volgende generaties. Het kan gaan om tradities die bedreigd zijn. Een voorbeeld hiervan is de traditie van het Driekoningenzingen in Midden-Brabant, dat eind vorig jaar op de inventaris kwam en waarvan het voortbestaan bepaald niet gegarandeerd is. Driekoningen is van oorsprong een middeleeuws bedelfeest. De traditie stond al sinds de jaren twintig van de vorige eeuw onder druk, toen al was er een groep notabelen die zich inzette voor de traditie. Dit gebeurde onder meer door de scholen erbij te betrekken en een competitie te organiseren. Ook nu is er een actieve groep, die nieuw elan aan de traditie wil geven.

Tradities hebben altijd een historische context en wanneer deze context verandert, kan een traditie soms aan betekenis verliezen. Driekoningen als bedelfeest had gedurende de middeleeuwen ongetwijfeld een belangrijke functie, in een samenleving met veel armen en behoeftigen. In een moderne welvaartstaat lijkt de grondslag te zijn vervallen. Ook de ontkerkelijking sinds de jaren zestig van de vorige eeuw maakt dat deze van oorsprong religieuze traditie niet langer vanzelfsprekend is. Als je wilt dat het overleeft, moet je een nieuwe betekenis geven aan dit oude feest. Samen met anderen heeft het organiserend comité, waarin onder andere de heemkundekringen van Goirle en Tilburg zitting hebben, daarvoor een strategie ontwikkeld, met bijvoorbeeld een verkiezing van de mooiste koning of de mooiste kroon. Dit is wat UNESCO bedoelt met het levensvatbaar houden van tradities.

Meer dan andere provincies?

Brabant leverde eind 2013 ruim een kwart van de tradities op de Nationale Inventaris. Naast de al genoemde tradities werden ook, bij de laatste ronde, de reuzentraditie van Jas de Keistamper uit Boxtel en de Brabantsedag in Heeze erkend als immaterieel erfgoed. Je kunt niet zeggen dat Noord-Brabant zoveel meer tradities heeft dan andere provincies, Brabant was er gewoon snel bij. Dat met name in Noord-Brabant de immaterieel erfgoedconventie zo snel werd opgepakt, heeft mogelijk te maken met de economische modernisering van Brabant. Verandering leidt vaak tot bezinning op de eigen wortels. Zoekt Brabant - meer dan andere provincies - naar een nieuwe invulling van oude tradities? De Brabantse tradities op de Nationale Inventaris hebben te maken met de Brabantse geschiedenis, met de godsdienst, maar ook met de specifieke landschappelijke omstandigheden. Het verklaart nog niet waarom een relatief hoog aantal tradities uit Brabant tot de Nationale Inventaris zijn doorgedrongen, want iedere provincie heeft zijn eigen specifieke historische omstandigheden. Friesland als waterland is bijvoorbeeld bekend van zijn tradities op en om het water: van Skietsjesile tot Elfstedentocht - en het is waarschijnlijk een kwestie van tijd tot ook deze tradities op de inventaris belanden. 

Meer dan andere provincies?

Een eigen geschiedenis

Traditioneel hoort Brabant met Limburg tot het katholieke zuiden. Het is dan ook logisch dat hier veel katholieke tradities zijn, zoals processies en andere specifiek katholieke gewoonten en gebruiken. Neem bijvoorbeeld de populaire kersstallenroutes die steeds meer toeristen trekken, waardoor Brabant zich kan profileren als de provincie van het bezinningstoerisme. Oude tradities krijgen zo een nieuwe inhoud. Zoals ook de Boxmeerse Vaart laat zien, dit is nog steeds een religieuze processie maar tegenwoordig vooral belangrijk als plaatselijke identity marker voor de Boxmeerse gemeenschap. Brabanders zijn aan hun tradities gehecht maar geven daar wel een geheel eigen en moderne invulling aan. De Brabantsedag in Heeze is er een voorbeeld van, met altijd een aansprekende cultuurhistorische optocht waarin thema's uit de Brabantse geschiedenis en volkscultuur worden verbeeld. Een ander voorbeeld is Jas de Keistamper, de reus uit Boxtel. Dit gaat over traditieën identiteit; Jas werd al vroeg ingezet in het kader van de city promotion.

Nieuwe tradities

Wat de Nationale Inventaris wil inventariseren is niet wat 'typisch' Nederlands of 'typisch' Brabants is maar wat mensen en bevolkingsgroepen voor zichzelf van belang vinden in het kader van hun culturele identiteit. Bloemencorso's zijn bijvoorbeeld niet 'typisch' Brabants, maar ze komen hier ook voor, naast Zundert staat inmiddels ook het Bloemencorso Valkenswaard op de Nationale Inventaris. Ook tradities van jongeren en van nieuwe Nederlanders komen in aanmerking. Het leuke van tradities is dat ze komen en gaan maar dat er ook nieuwe tradities kunnen bij komen, bijvoorbeeld van bevolkingsgroepen die van elders zijn gekomen en de eigen tradities hier naartoe hebben meegenomen.

Nieuwe tradities
Nieuwe tradities

Een voorbeeld op de Nationale Inventaris is de Henna Cultuur, een traditie die hier voet aan de grond kreeg door migranten uit onder meer Marokko. In die zin is Henna ook een 'Nederlandse' traditie geworden. Tradities hoeven ook niet groot of klein te zijn: het aantal mensen dat eraan deelneemt kan ook een kleine groep zijn, zoals bijvoorbeeld het Prijsdansen in Nieuw-Vossemeer. De Nationale Inventaris is geen populariteitspoll en biedt ook ruimte aan 'kleine' tradities.  Ten slotte komen ook tradities van jongeren in aanmerking. Wat te denken van een voorbeeld als graffiti? Het is natuurlijk een voorbeeld waarbij jongeren uit de hele wereld zijn betrokken, ook uit Brabant. Eindhoven profileert zich zelfs als graffitistad, met zijn jaarlijks in de Berenkuil georganiseerde Step in the Arena festival. Graffiti is geen voorbeeld van 'de' jongerencultuur, als die al zou bestaan. Het is wel een voorbeeld van een traditie waar ook (een aantal) Brabanders zich mee identificeren en dat maakt het interessant voor de Nationale Inventaris. Graffiti staat overigens nog niet op de Nationale Inventaris, maar komt er mogelijk wel aan.

Welke tradities zou jij willen voordragen?

Zijn er nog andere (Brabantse) tradities die een plaats verdienen op de Nationale Inventaris? Het gaat niet alleen om tradities die bescherming nodig hebben. Het gaat vooral om tradities die hier en nu van betekenis zijn voor mensen die in Brabant of Nederland wonen, om oude en nieuwe tradities die te maken hebben met de eigen culturele identiteit. Uiteindelijk zijn het de mensen zelf die bepalen wat voor hen van waarde is. Welke tradities zou jij willen voordragen?

In Brabant

Dit artikel is een verkorte versie van een artikel dat eerder verscheen in het magazine In Brabant, namelijk nr. 5 van 2013. Kijk voor meer informatie over het voordragen van tradities op www.immaterieelerfgoed.nl.

erfgoed

De Nassaus komen weer tot leven in Breda

Stedelijk Museum Breda, de gemeente en Breda Marketing vertellen samen het verhaal van de familie (Oranje-)Nassau.

12 maart 2024
De Nassaus komen weer tot leven in Breda

De kerk als inspirerend podium voor kunstenaars

In de expositie ‘Post-digital heritage’ onderzoeken verschillende kunstenaars de Grote Kerk Breda.

7 november 2022
De kerk als inspirerend podium voor kunstenaars

Kansen voor erfgoed door inzet kunst

Hedendaagse kunst kan bijdragen aan het behoud van Brabants erfgoed door hier nieuwe belevingen aan toe te voegen.

26 januari 2022
Kansen voor erfgoed door inzet kunst

Ontwerper Walter van der Velden: ‘De verhalen omzetten in een tastbaar souvenir, vond ik mooi om te doen’

Het project 'Kloostericonen' geeft kloosterverhalen een nieuw perspectief. Ontwerper Walter van der Velden deelt zijn ervaringen.

3 augustus 2021
Ontwerper Walter van der Velden: ‘De verhalen omzetten in een tastbaar souvenir, vond ik mooi om te doen’

Carine en Trix van Vugt: ‘We willen bijzondere verhalen over het kloosterleven doorgeven’

Het project 'Kloostericonen' geeft kloosterverhalen een nieuw perspectief. Carine en Trix van Vugt delen hun verhaal.

15 juli 2021
Carine en Trix van Vugt: ‘We willen bijzondere verhalen over het kloosterleven doorgeven’

Ontwerpersduo TilburgsAns: ‘Kloosters zijn eilanden van rust’

Het project 'Brabantse kloostericonen' geeft kloosterverhalen een nieuw perspectief. Makers Sander Neijnens en Ivo van Leeuwen delen hun verhaal.

29 juni 2021
Ontwerpersduo TilburgsAns: ‘Kloosters zijn eilanden van rust’

Ontwerper Daria Biryukova: ‘Leven met aandacht voor hun omgeving is belangrijk voor kloosterordes’

Het project 'Brabantse kloostericonen' geeft kloosterverhalen een nieuw perspectief. Ontwerper Daria Biryukova vertelt over haar ontworpen souvenirs.

16 juni 2021
Ontwerper Daria Biryukova: ‘Leven met aandacht voor hun omgeving is belangrijk voor kloosterordes’

Ontwerper Marjolein Keijsper: ‘Ik haal inspiratie uit het gedachtegoed van de kloosters’

Het project ‘Brabantse Kloostericonen’ geeft kloosterverhalen nieuw perspectief. Ontwerper Marjolein Keijsper vertelt over haar ontworpen souvenirs.

18 mei 2021
Ontwerper Marjolein Keijsper: ‘Ik haal inspiratie uit het gedachtegoed van de kloosters’

Het geheim van Zundert

Tachtig jaar geleden werd het Bloemencorso Zundert opgericht, maar de optocht is slechts een topje van de ijsberg.

16 november 2018
Het geheim van Zundert

Operatie 'Red de monumentale kunst'

Om kunst te zien hoeven we niet altijd naar een museum. We kunnen op straat genoeg opmerken of in openbare gebouwen oog hebben voor wat die plek bijzonder maakt. Monumentale kunst komen we in het alledaagse tegen, maar is niet vanzelfsprekend. Zeker niet nu er zoveel verdwijnt.

3 augustus 2017
Operatie 'Red de monumentale kunst'

Archeologie: inspiratiebron voor eigentijdse ontwerpen

Voor meer dan 99% van de menselijke geschiedenis vormt het archeologisch erfgoed onze enige bron van kennis.

2 juli 2015
Archeologie: inspiratiebron voor eigentijdse ontwerpen

Van industrieterrein naar culturele vrijplaats

Momenteel worden in Brabant verschillende (stedelijke) gebieden herontwikkeld.

10 maart 2015
Van industrieterrein naar culturele vrijplaats

Vele prachtige initiatieven sterven in schoonheid

Hoe gaat dat in de praktijk, een nieuwe bestemming vinden voor een monumentaal en beeldbepalend gebouw?

19 juni 2014
Vele prachtige initiatieven sterven in schoonheid

Heeft Brabant meer tradities dan andere provincies?

Heeft Brabant meer tradities dan andere provincies? Je zou het haast denken als je kijkt naar de Nationale Inventaris Immaterieel Erfgoed in Nederland.

18 april 2014
Heeft Brabant meer tradities dan andere provincies?