Design of kunst wordt steeds vaker ingezet bij maatschappelijke thema’s. Dat confronteert, zet je aan het denken en geeft daardoor een andere kijk op maatschappelijke vraagstukken. Zo ook bij community art: een kunstenaar of ontwerper gaat als procesbegeleider aan de slag met een maatschappelijk thema en werkt daarin samen met alle betrokkenen. In dit artikel komt designer Lucas Zoutendijk (Studio 1:1) aan het woord. Hij vertelt over de drijfveren van hemzelf en van de studio en hij legt uit hoe hij met zijn werk het verschil kan maken.
“We maken het onzichtbare zichtbaar.” Dat is wat Lucas Zoutendijk - één van de oprichters van Studio 1:1 - antwoordt op de vraag waarom nu juist een designer iets te zoeken heeft in een probleemwijk. Zijn studio richt zich onder meer op projecten binnen het sociale domein. “Als je in zo’n wijk komt is er impliciet van alles aanwezig - een bepaalde sfeer, weinig sociale cohesie - allemaal ongrijpbare, niet-tastbare zaken. Wat wij doen is juist dat soort zaken visualiseren met als doel om een probleem op te lossen. En als je iets hebt dat je kunt zien, dan kun je er ook makkelijker over praten. Door te laten zien wat er écht speelt in een wijk, kunnen we een beweging op gang brengen.”
Public Space
Studio 1:1 werkt altijd in de publieke ruimte. En dat is een bewuste keuze: “We geloven dat een groene en sociaal sterke leefomgeving leidt tot een prettigere stad,” legt Lucas uit. “Mede-oprichter Eveline Visser en ik kozen beiden tijdens onze opleidingen aan de Design Academy voor de richting Public Space. Wat we maken moet niet alleen mooi zijn, of goed ontworpen, het gaat ons er vooral om wat het doet met de omgeving, en aan welke oplossingen het ontwerp kan bijdragen.” Neem de Eindhovense wijk Burghplan. Studio 1:1 plaatste hier opvallende ontwerpen: een bankje, een boomsteun, een zebrapad en een fietsenrek. Door informatie (data en statistiek) die is verwerkt in de objecten nodigen ze omwonenden uit om over ‘verwarde personen’ in gesprek te gaan. Wat als dat je buur is? Help je zo iemand of vind je het maar eng? “In dit soort processen zijn wij een soort verbindende partij tussen de woningbouwvereniging, de gemeente en andere partijen.” In het hiervoor genoemde Eindhovense project ‘Bijzondere Buren’ bleek dat sommige bewoners van de wijk een scheef beeld hadden van hun buurtgenoten. Ze dachten dat er tientallen bewoners met een psychische kwetsbaarheid in de wijk woonden, maar dat bleek niet te kloppen met de realiteit. Het doel is dat het gevoel van onveiligheid daalt en dat mensen iets meer begrip voor elkaar krijgen. Lucas: “Voor mij is een project geslaagd als we écht een lange termijn verandering hebben veroorzaakt. Iets dat voor alle partijen van blijvende meerwaarde is. Voor de gemeente, de woningbouwvereniging, de bewoners en ook voor onszelf natuurlijk.” Na een korte pauze: “Wat die meerwaarde precies is, dat verschilt per project.”
Fort Zeekant Boeit
Eén van de belangrijkste lessen die Lucas door de jaren heen heeft geleerd, is dat projecten rond sociale vraagstukken vaak veel tijd kosten. En die tijd moet je er volgens hem ook zeker voor nemen. Zoals in de wijk Fort Zeekant in Bergen op Zoom. “In de wijk speelde meerdere problemen en door de aanstaande sloop en nieuwbouw was er ook geen duidelijke identiteit meer. Kortom: de mensen waren hun verhaal kwijt. Dat was voor ons het startpunt.” legt Lucas uit. “De problematiek in Fort Zeekant was complex: in de voor sloop genomineerde woningen werden tijdelijke bewoners geplaatst en in een leegstaande flat werden tijdelijk statushouders en starters geplaatst. Dat zorgde voor weerstand bij de andere bewoners van de wijk. Door middel van opvallende, ludieke acties probeerden we met iedereen in gesprek te raken.” Lucas en collega’s reden met felgele, met zeekraal gevulde kruiwagens door de wijk. Op die manier brachten ze een oude herinnering - zelf zeekraal plukken in de nabijgelegen Schelde - terug. “Door deze actie raakten we op een positieve en laagdrempelige manier met mensen in gesprek. Buurtbewoners begonnen automatisch over vroeger, en daarop volgde dan vaak ook een gesprek over de toekomst en over hoe ze die zagen. Dat gaf ons weer input om verder te werken aan de identiteit van de wijk. Het water staat daarin - vanwege de nabijheid van de Schelde en de zee - centraal. Fort Zeekant Boeit!”
Fort Zeekant #Test
Nu een groot deel van de huizen in Fort Zeekant gesloopt is, ligt er een groot, braakliggend terrein. Omdat het wel één á twee jaar kan duren voordat er nieuwe huizen komen, onderzocht Studio 1:1 wat buurtbewoners in de tussentijd met de ruimte zouden willen. “Tijdens een klusdag in de wijk haalden we allerlei ideeën op. Vervolgens brainstormden we met ongeveer dertig bewoners verder: hoe kunnen we deze ideeën verder uitwerken? Dat deden ze in groepjes, om aan het eind van de avond hun idee te pitchen voor de anderen.” Voor de drie beste ideeën maakte Studio 1:1 een ontwerp, waarvan een moestuin en bloemenweide de voorkeur van wijkbewoners hadden. Dit wordt nu uitgevoerd en getest op het braakliggend terrein onder de noemer ‘Fort Zeekant #Test’.
Iedere moestuinbak wordt door een bewoner geadopteerd. Ook in de toekomstige bloemenweide komt het thema ‘water’ prominent terug. Naast informatieborden werden er onlangs een bootje en een aantal boeien op het braakliggende terrein geplaatst. “Ik vind het mooi om te zien dat bewoners het project zich nu echt eigen maken. Fort Zeekant Boeit moet over hen gaan, en zij moeten zich erin herkennen. Dat lukt steeds beter: dat zie je bijvoorbeeld doordat bewoners het onderhoud van een moestuinbak op zich willen nemen.” Lachend: “Of toen we de boeien en het bootje net op het terrein hadden geplaatst: in een onbewaakt ogenblik wilden twee jongens er met het bootje vandoor gaan. Een bewoner stak daar meteen een stokje voor. Echte betrokkenheid!.”
Het project Fort Zeekant Boeit is nog volop in ontwikkeling. Like de Facebook-pagina van het project om op de hoogte te blijven.
Meer over community art
In Brabant gebruiken we kunst en cultuur bij maatschappelijke vraagstukken. Community Art Brabant brengt nieuws, kennis en netwerken samen voor community art, buurtcultuur en social design.
Iris van den Boezem
Freelance redacteur en tekstschrijver
