Zoek bijvoorbeeld naar een activiteit of pagina

De beeldvorming van rijen windturbines

en zonnevelden met

een groen randje

is vastgelopen.

 

Beter gaat het niet worden,

de tijd is op.

Het is dit, of toch maar weer terug

naar fossiele brandstoffen.

 

Maar, hou me vast,

wat zijn die molens hoog!

En, draai je om!

Zonne akkers zijn zonde

van die mooie landbouwgrond.

 

Geschreven door: Paul Roncken

Mijn generatie, de Generatie X (1961-1980), is opgegroeid met een geloof in futurisme. Sciencefiction als de manier om ons enthousiast te maken over een betere toekomst. In het Evoluon in Eindhoven of voor de buis met Star Trek, de kern daarvan was altijd: woest natuurlijke planeet met beesten, jungles of woestijnen en een astronautenteam met draadloze communicatie, in synthetisch dunne kleding en geile voertuigen. Toekomstige techniek is tof. Het zorgt ervoor dat natuur zijn wilde gang kan gaan terwijl de mens comfortabel in een eigen bubbel leeft. Veel daarvan is uitgekomen, behalve die woest natuurlijke planeet. Anno nu is het ondenkbaar dat het nog eens woest en natuurlijk gaat worden, wat is dan het hoogst haalbare?

Twee kanten van de medaille

Tijdens de Design Challenge Onze Energie, Ons Landschap werkten zes ontwerpteams aan een nieuw soort futurisme. De opdracht was om natuur op planeet Brabant tegen alle verwachting in toch woest en robuust te maken en ondertussen energie te oogsten van zon en wind. Een tegenstelling die moet kunnen. Dat vinden de vertegenwoordigers van de grond (Staatsbosbeheer, Nationaal Landschap het Groene Woud en de provincie) en de beheerder van de weg (Rijkswaterstaat), aangemoedigd door de creatieve sector (Kunstloc Brabant). Er is veel te winnen, aan twee kanten van de medaille. Aan de ene kant winst voor natuur, aan de andere kant ook winst voor natuur, maar dan via een betere energiebron dan olie of gas.

"Het zorgt ervoor dat natuur zijn wilde gang kan gaan terwijl de mens comfortabel in een eigen bubbel leeft." Paul Roncken

Falen omarmen

Volgens de beheerders van de grond, één van de grootste natuurgebieden in Brabant, de Strabrechtse Heide, gaat het erg slecht met het heidegebied. Te grote hoeveelheden stikstof verstoren de balans in een gebied dat misschien groot lijkt, maar als natuurlijk systeem juist veel te klein is om zulke verstoring te verwerken. Het is een verzuchting die dichter Gerrit Komrij zo goed omschreef als ‘de kunst van het tuinieren’. We moeten ons falen omarmen. Omarm je beperking. Wees realistisch. Kan de A67 snelweg, als bron van stikstof, kan deze boosdoener toch nog iets goeds betekenen voor dat naastgelegen natuurgebied?

Reisschaamte

De wegbeheerders gaven tijdens een Dutch Design Week debat op basis van de ontwerpen toe, dat ze eigenlijk last hebben van mobiliteitsschaamte. Mobiliteitsschaamte ontstaat net als vliegschaamte omdat het zo moeilijk is om je gedrag aan te passen als er een vervuilend voertuig voor je klaarstaat. Je schaamt je voor je eigen zwakheid om er toch weer gebruik van te maken. Er moet nu eenmaal veel gereisd worden door het landschap tussen de woonwerkkernen in Nederland. Dat is zeker nog 10 jaar heel vervuilend, maar daarna waarschijnlijk niet meer. Daarna stoten auto’s en vrachtwagens geen broeikasgassen meer uit omdat ze elektrisch zijn, dan maken ze alleen nog geluid. Niet met brullende motoren, maar wel met laag brommende banden op het asfalt. Dus geluidschermen zullen we voorlopig nog wel willen houden en ook oversteekplaatsen voor dieren en planten.

Drie ontwerpontdekkingen

Wat zou het mooi zijn om de komende tien jaar juist te benutten om met de verbeeldingskracht van kunstenaars en ontwerpers een schaamte om te zetten in een tevredenheid, in een gezellige transitie. Op dat realisme roeien de ontwerpteams van de kant. Dus we hoeven maar 10 jaar te overbruggen? Dat is zo dichtbij dat het bijna gezellig wordt! Dit zijn de drie belangrijkste ontwerpontdekkingen van de zes ontwerpteams op een rijtje:

Bermen zijn het langgerekte podium waarop het grote publiek beweegt en de natuur oversteekt

Zelfs schone voertuigen hebben een weg nodig en waar een weg is, is een berm, als een vitrage tussen binnen en buiten. Zoals het ronddraaiend podium van de Soldaat van Oranje, zo beweegt reizend Nederland zich door de bermen van Oranje. Je kunt er aandacht hebben voor de bijzondere vorm van bruggen en passages voor planten en dieren die linker- en een rechterberm verbinden. Bermen geven zicht en inzicht op geboortegrond, op natuurgebieden die je niet mag betreden, op de plaatsen waar je voedsel vandaan komt. En het best van allemaal: de berm zelf is het langst aaneengesloten natuurgebied van Nederland! Toch worden bermen zo achteloos onderschat. Gelukkig niet door deze ontwerpteams.

Bekijk de ontwerpen

Bermen zijn het langgerekte podium waarop het grote publiek beweegt en de natuur oversteekt

Er is een ontwerpteam dat zonneopwek aan de buitenkant combineert met een spiegelruimte aan de binnenkant; alsof je door een droom rijdt, zo groot als de weg daarmee verschijnt! Er is een team dat natuurverbindingen heeft gemaakt van het meest fijne materiaal, waarmee de lucht boven de weg gefilterd en gereinigd kan worden. Er is een team dat een bijna transparant doek heeft ontworpen waar zonnecellen in verwerkt zijn en waarmee insecten de weg over kunnen steken. Vlinders vinden hun route over de weg als er een file staat, waarom niet een ruimte boven de weg maken alsof er altijd een file voor ze klaar staat?

Het ontwerpen aan de energietransitie gaat over zoveel meer dan elektriciteit, het gaat over natuurinclusief materiaalgebruik

Als kunstenaars of ontwerpers aan de slag gaan met de energietransitie, zitten ze al snel op dezelfde lijn als het gros van de wetenschappers. Ze ontdekken dat energie niet is wat we op dit moment verhandelen (elektriciteit). Alles is energie, zonder energie geen leven. Suikers bijvoorbeeld, vormen de basis voor energieprocessen op celniveau in alle levende wezens. Eiwitten ook, maar ook verschillen tussen warmte en koude, zout en zoet, schaarste en overvloed. Wol van schapen is omgevormde energie, ook hout van bomen, aarde als bouwmateriaal. 

Bekijk de ontwerpen

Het ontwerpen aan de energietransitie gaat over zoveel meer dan elektriciteit, het gaat over natuurinclusief materiaalgebruik

Er zijn twee teams die automobilisten confronteren met hun energetisch vervuilend gedrag. Ze stapelen alle verontreinigde delen van het heidegebied op om er een indrukwekkende geluidwal van te maken. Verontreinigde bodem, heideplaggen, slib van de vennen en omgevallen bomen. Zelfs de wol van Brabantse schapen dat te verontreinigd is voor de kledingindustrie en daarom pakhuizen vol ligt opgeslagen. De energiewinst is dat je materiaal van het naastgelegen land niet afvoert als afval, maar verwerkt in de afscherming van het land ernaast. Pure winst. Besparing en hergebruik is een vaak overgeslagen basis van de energie transitie die nu vorm krijgt.

Natuur gaat ten onder aan natuurbeheer, dat moet groener en groter: een groene infrastructuur

Steeds vaker klinkt kritiek op de huidige natuurbeheerregels in natuurgebieden omdat ze niet leveren waar het in de kern om gaat: regeneratie van natuurlijke systemen. Het tuinieren in natuurgebieden is een te geïsoleerde bezigheid waardoor Nederland een lappendeken blijft met strijdende partijen. Dus als je echt een woeste planeet wilt ontdekken dan moeten we onszelf heruitvinden. Een team stelt voor de dieselgedreven machines voor het onderhoud van de heide te vervangen voor verplaatsbare bliksemafleiders om daarmee gecontroleerd heide te branden, wat een oud gebruik is. 

Bekijk de ontwerpen

Natuur gaat ten onder aan natuurbeheer, dat moet groener en groter: een groene infrastructuur

Het zand zou ook meer moeten kunnen stuiven om zo duinen te gaan vormen als natuurlijke barrière voor die weg die er nog zo lang blijft liggen. Twee teams zien de weg als onderdeel van een grotere regio, een groene infrastructuur. De hele regio mag zich wel eens achter de oren krabben wat de balans is tussen mobiliteit, natuur, kabels, leidingen en landbouw. Zonnevelden moeten niet altijd automatisch langs die toch al lelijke en onnatuurlijke weg. Langs de weg is juist alle reden om de natuur te laten excelleren! Juist de landbouwgebieden verderop mogen dankzij de energietransitie geholpen worden om kringlopen te herstellen.

 

Dat laatste besef zette ook Rijkswaterstaat aan het denken. Nu is Rijkswaterstaat toch wel een sectorale speler in de ruimtevorming van Nederland. De ontwerpteams hebben duidelijk gemaakt dat een weg, energieopwek, circulaire besparing en natuurontwikkeling niet alleen met elkaar te maken hebben, maar elkaar wederzijds naar hetzelfde doel brengen. De nieuwe omgevingswet zet aan tot dit soort integraal denken en doen. Zoals ook de provincie aangaf tijdens het debat: het is lang niet altijd nodig om pas aan een weg te sleutelen als het asfalt aan vervanging toe is. De ontwerpteams laten een samenhang zien waarbij het logisch wordt om juist vanuit natuurwaarden of circulaire reststromen de inrichting van de bermen beter aan te laten sluiten op het naastliggend land.

Waarom kiezen?

Het kan zomaar de beste beslissing van de jaren twintig van de 21e eeuw zijn, om alle zes ontwerpen uit te voeren in een tempo en daadkracht waar alleen China nu om bekend staat. Er liggen verspreid door Brabant en Nederland genoeg wegen door natuurgebieden om meerdere ontwerpen uit voeren, waarom kiezen? Wat kan er misgaan? Helemaal niets. Het enthousiasme en de verbeeldingskracht om tegenstellingen tussen natuur en duurzame energie opwek te overbruggen is hiermee aangetoond. Met de uitvoer ervan stimuleren we de maakindustrie van Nederland, beleven we circulair Dutch Energy Design waar iedereen het kan zien, verbeteren we het beheer van grootse natuurnetwerken, geven we een podium aan lokale voedselnetwerken en kunnen we reststromen van landschapsbeheer circulair verwerken.

Vragen?

Zin in debat of een lezing met deze inspirerende voorbeelden? Benieuwd naar de positieve houding van de opdrachtgevers van Onze Energie, Ons Landschap?

Neem contact op met:

Van Paul Roncken is ook het boek ‘Levende Bermen, over ecologie en architectuur van de wegberm’ verkrijgbaar. Uitgeverij Blauwdruk, ISBN 9789075271980.

Bekijk het boek

Paul Roncken

Directeur van de Stichting NatuurCollege, Provinciaal Adviseur Ruimtelijke Kwaliteit (Utrecht), Universitair docent Wageningen Universiteit

duurzaamheid

Heldenmoed en verbeeldingskracht gezocht voor design challenge Henriëttewaard

In gesprek met Floris Alkemade, de juryvoorzitter van de design challenge.

20 februari 2024
Heldenmoed en verbeeldingskracht gezocht voor design challenge Henriëttewaard

Design Challenge: Ondersteboven van Water in de Henriëttewaard

Duik in de challenge en verbeeld de toekomst van water en erfgoed!  

10 januari 2024
Design Challenge: Ondersteboven van Water in de Henriëttewaard

KunstUnlocked Omgevingsvisie

Hoe maak je meer impact op klimaatvraagstukken met creatieve ontwerpkracht?

21 november 2023
KunstUnlocked Omgevingsvisie

Vier zakelijke leiders maken stappenplan verduurzamen culturele sector

Vier zakelijk leiders komen met tips over duurzaamheid tijdens de opleiding Leiderschap in Cultuur (LinC).

31 oktober 2023
Vier zakelijke leiders maken stappenplan verduurzamen culturele sector

Verminder je ecologische voetafdruk

Wil je jouw culturele organisatie verduurzamen? Met deze infographic kun je direct zien waar je kunt beginnen.

10 oktober 2023
Verminder je ecologische voetafdruk

Kunst en Klimaat

Klimaatvraagstukken vragen om een gezamenlijke aanpak waarbij creativiteit niet mag ontbreken. Hóe pak je dat aan?

22 september 2023
Kunst en Klimaat

Biobased bouwen: Materiaal van nu én de toekomst

De toekomst van de bouw: biobased materialen. Rik Maarsen, Klarenbeek & Dros en Jeroen Doorenweerd zetten in Brabant stappen in de goede richting.

16 januari 2023
Biobased bouwen: Materiaal van nu én de toekomst

Van restafval tot design met een verhaal

Drie makers vertellen over hun werk dat is gemaakt van restmateriaal, -afval of hergebruikte producten. Hoe gaan zij om met dit materiaal?

2 november 2022
Van restafval tot design met een verhaal

Blog | Bestemming onbekend

Charlotte Hopmans blogt over hoe we samen tot een duurzame toekomst kunnen komen.

19 oktober 2022
Blog | Bestemming onbekend

Hoe staat het met duurzaamheid op Brabantse festivals?

Duurzaamheid en de festivalbranche, tot voor kort hadden ze niet veel met elkaar gemeen, maar daar komt nu verandering in.

4 oktober 2022
Hoe staat het met duurzaamheid op Brabantse festivals?

Blog | Een nieuw klimaatverhaal

Elsa van Dam bepleit een nieuw klimaatverhaal met oog voor urgentie en verbondenheid tussen mens en natuur.

27 september 2022
Blog | Een nieuw klimaatverhaal

Vergroening van steden: creatieve makers zorgen voor bewustzijn en innovatie

Drie exposanten van de expositie STAD = NATUUR in de LocHal delen hun visie op stadsnatuur, vergroening en klimaatadaptatie.

15 september 2022
Vergroening van steden: creatieve makers zorgen voor bewustzijn en innovatie

Kunst & Klimaat, omdat het niet anders kan

Kunstloc Brabant bekijkt dit najaar de klimaatcrisis door de bril der verbeelding. Hoe kan kunst bijdragen aan het keren van de klimaatcrisis?

8 september 2022
Kunst & Klimaat, omdat het niet anders kan

Opinie: Een gezellige transitie in de berm

Paul Roncken, directeur van de Stichting NatuurCollege, schrijft over de natuur- en energietransitie en neemt drie ontwerpontdekkingen onder de loep.

8 maart 2022
Opinie: Een gezellige transitie in de berm

Goed voornemen: groener filmen

De filmsector kan en moet duurzamer, groener, bewuster. Een goed voornemen voor dit nieuwe jaar. Maar hoe dan?

27 januari 2022
Goed voornemen: groener filmen

Hoe kunst en design kunnen bijdragen aan een duurzamere wereld

Kunst en design kunnen helpen de wereld te verduurzamen. In gesprek met drie projecten in Brabant die laten zien hoe dat kan.

15 december 2021
Hoe kunst en design kunnen bijdragen aan een duurzamere wereld

Stemming: Cultuur en de klimaatcrisis: verduurzaming in de culturele sector

Hoe gaat de culturele sector om met klimaatverandering? Documentalist Ton van der Linden zet een aantal duurzame voorbeelden op een rij.

7 oktober 2021
Stemming: Cultuur en de klimaatcrisis: verduurzaming in de culturele sector

‘De kleding die je nu hebt, is het meest duurzaam’: drie modeontwerpers over duurzaamheid

Duurzame mode is steeds meer onderwerp van gesprek. Drie Brabantse modeontwerpers die duurzaam bezig zijn, aan het woord.

22 juni 2021
‘De kleding die je nu hebt, is het meest duurzaam’: drie modeontwerpers over duurzaamheid

De veranderende rol van de ontwerper in tijden van crisis

Over de verantwoordelijke rol van een ontwerper in de vormgeving en inbedding van (nieuwe) sociaalmaatschappelijke waarden.

27 november 2020
De veranderende rol van de ontwerper in tijden van crisis

Wandelend aan de toekomst werken: Vera Hofman maakt de wereld een stukje mooier

Dirigente, fluitiste en maker Vera Hofman wandelde in augustus tweehonderd kilometer door Noord-Brabant en Limburg, onder het mom van Walk & Talk.

26 november 2020
Wandelend aan de toekomst werken: Vera Hofman maakt de wereld een stukje mooier

Kunst en duurzaamheid: de perfecte combinatie voor Ecodorp Boekel

Voorzitter Ad Vlems over het Ecodorp, de rol van de Artist in Residence en kunstenaars bij het behalen van de Sustainable Development Goals (SDG’s).

5 november 2020
Kunst en duurzaamheid: de perfecte combinatie voor Ecodorp Boekel

Hoe verbeeldingskracht bijdraagt aan natuurinclusieve bouw

Vorige week vond het symposium ‘Heel Brabant ontwerpt natuurinclusief! Jij toch ook?’ plaats. MEST was erbij en ging in gesprek met de experts.

29 september 2020
Hoe verbeeldingskracht bijdraagt aan natuurinclusieve bouw

Trends in events in festivalprovincie Brabant

Duurzaamheid, inclusiviteit, technologie, purpose-driven en een totaalbeleving zijn de trends in onze snelgroeiende festivalprovincie.

6 februari 2020
Trends in events in festivalprovincie Brabant

Blog | Tend and befriend

Het is een drukke tijd. De rode draad bij al deze activiteiten was de zorg voor de samenleving en de wens om gezamenlijk oplossingen voor de grote maatschappelijke opgaven te ontwikkelen, to change the inevitable.

25 oktober 2019
Blog | Tend and befriend

“Kunstenaars verleiden je om écht iets met de energietransitie te doen.”

In 2050 moet de provincie Noord-Brabant volledig energieneutraal zijn. Hoe krijgen we dat voor elkaar?

22 oktober 2019
“Kunstenaars verleiden je om écht iets met de energietransitie te doen.”

Duurzaamheid in kunst en design: Beperkend én verrijkend

Kunstenaars laten zich al eeuwen inspireren door de natuur. Zo ook Hanneke de Leeuw, Angelique van der Valk en Willeke Klaassen.

8 oktober 2019
Duurzaamheid in kunst en design: Beperkend én verrijkend

Verleiding en verbeelding in de energietransitie

In 2050 moet de provincie Noord-Brabant energieneutraal zijn. Hoe zien kunstenaars en ontwerpers het energielandschap van de toekomst?

8 augustus 2018
Verleiding en verbeelding in de energietransitie

Maatschappelijke trends en de onmisbare blik van de kunstenaar

Sectoren bundelen hun krachten op zoek naar innovatieve oplossingen. Welke rol kan de kunstenaar spelen in deze vraagstukken?

26 oktober 2017
Maatschappelijke trends en de onmisbare blik van de kunstenaar

Earth Matters: De planeet als inspiratiebron

De textielindustrie is één van de meest vervuilende bedrijfstakken. Met de tentoonstelling Earth Matters brengt het TextielMuseum dit maatschappelijke thema onder de aandacht.

19 oktober 2017
Earth Matters: De planeet als inspiratiebron

Redden kunstenaars de wereld?

“Echte winst betekent niet alleen dat je nadenkt over geld verdienen, maar ook hoe je de planeet wilt achterlaten.” Hoe zet de cultuursector in op duurzaamheid?

13 oktober 2017
Redden kunstenaars de wereld?

Wereldwijde voorbeelden van sociale innovatie

Sociale innovatie is inmiddels een buzz woord in Brabant.

10 februari 2015
Wereldwijde voorbeelden van sociale innovatie