Kunst en design wordt steeds vaker ingezet bij maatschappelijke thema’s. Het confronteert, zet je aan het denken en geeft daardoor een andere kijk op maatschappelijke vraagstukken. Zo ook bij community art: een kunstenaar of ontwerper gaat als procesbegeleider aan de slag met een maatschappelijk thema en werkt daarin samen met alle betrokkenen. In dit artikel komen ontwerpers Malou van Dijck en Laura Koenen (voorheen Studio op Poten) aan het woord. Ze vertellen over hun drijfveren en ze laten zien hoe zij met hun projecten het verschil maken.
“Voor ons als ontwerpers is belangrijk om te werken aan maatschappelijke vraagstukken, zoals: waar voel je je thuis? Hoe maak je je oude dag aangenamer?” vertelt Laura. Malou vult aan: “Als ontwerper kun je natuurlijk werken met een fictieve doelgroep, maar waarom zouden we de mensen over wie het gaat niet zelf bij het ontwerpproces betrekken?”
NIEUW/OUD
Eén van de projecten van Studio op Poten is talentontwikkelingstraject NIEUW/OUD. Door middel van een aantal workshops ontdekken deelnemers - bewoners en buurtbewoners van verschillende woonzorglocaties van Vitalis WoonZorg Groep in Eindhoven - waar ze goed in zijn, waar hun passie ligt, of wat ze echt nog verder zouden willen ontwikkelen. Een deelnemer - het talent - wordt gekoppeld aan een ontwerper of kunstenaar - de expert - met dezelfde interesses. Samen ontwerpen ze een nieuw product. Dat kan van alles zijn: van een kaartenset met vragen voor mantelzorgers tot een putdeksel die de geschiedenis van een buurt blootlegt.
Sylvia van Aggel - projectcoördinator bij Vitalis: “Bij al onze projecten ga ik voor samenwerking op zoek naar mensen uit de wijk of uit de stad. Zo kwam ik ook in contact met Laura en Malou. Doordat ze zelf in Eindhoven wonen en werken was hun betrokkenheid meteen erg groot. Ze begrepen goed wat belangrijk was voor onze cliënten en ze waren altijd bereid om net even een stapje extra te zetten.”
Het project is inmiddels op verschillende locaties van Vitalis uitgevoerd. Wat zorgt er volgens Laura en Malou voor dat het project zo goed werkt? “NIEUW/OUD hebben wij - in een intensieve samenwerking met zorgprofessionals van Vitalis - stukje bij beetje vanaf de grond opgebouwd. We hebben als onderdeel van een duo meegedaan, zelf geprobeerd wat wel en wat niet werkt,” redeneert Malou. “Gaandeweg merkten we dat het denken als een designer voor ouderen - of voor ieder mens eigenlijk - heel nuttig kan zijn. In plaats van uit te gaan van problemen - ‘dit kan ik allemaal niet meer’ - bekijk je een vraag vanuit de mogelijkheden. Die kwaliteit, daar heb je in je dagelijks leven ook heel veel aan.” Laura vult aan: “Design thinking is naast probleemoplossend denken ook een kwestie van je fantasie gebruiken. Fantaseren helpt je om je wereld te verbreden, waardoor je allerlei nieuwe mogelijkheden ziet.”
Sylvia staat samen Malou en Laura aan de wieg van NIEUW/OUD. “De samenwerking met vormgevers in dit project is zo bijzonder omdat er op een heel andere manier naar onze cliënten wordt gekeken. Ze worden eindelijk weer eens benaderd vanuit hun talenten,” vertelt ze. “Het effect op hun eigenwaarde, het mee kunnen doen en niet in een hokje worden geplaatst: dat is ontzettend waardevol. Denkend vanuit wat ik nog wel kan, in plaats van wat kan ik niet meer kan.”
Vertrouwen
Spannend was het aan het begin van het traject wel. Laura en Malou kregen bijvoorbeeld regelmatig vragen over het proces: wat gaan we dan doen? Maar precies daar was vooraf geen antwoord op. “We hebben flink geïnvesteerd in een vertrouwensband met de deelnemers. Vertrouwen is ontzettend belangrijk als je met mensen werkt. Je moet ervoor zorgen dat ze weten dat het goed komt. Dat ze een avontuur aan durven gaan, echt iets nieuws proberen. Dat is eng, maar het levert zoveel op,” legt Malou uit. Laura: “Doordat we het vertrouwen van de deelnemers hadden, verhuisden wij gaandeweg zelf naar de achtergrond en konden de ouderen de regie pakken.”
Een belangrijk element van NIEUW/OUD is dat de producten die de duo’s ontwerpen en maken ook voor anderen nuttig kunnen zijn. Zo moet de set kaarten met ‘Vergeten vragen?’ van Evie en meneer Koops mantelzorgers helpen om lastige vragen bespreekbaar te maken. Malou: “Dat maakt het project geslaagd. Je ziet niet alleen dat mensen trots zijn, op hun eigen creativiteit, dat ze zelf iets hebben gemaakt, maar ook dat ze daarmee weer anderen kunnen helpen. Dat geeft ontzettend veel voldoening. Voor hen, maar ook zeker voor ons.”
Staartje
NIEUW/OUD met de cliënten van Vitalis is na drie edities afgelopen. Toch krijgt het project binnen Vitalis nog een staartje, vertelt Sylvia: “NIEUW/OUD was niet alleen leerzaam voor onze cliënten, maar ook voor onszelf - het personeel van Vitalis. Allerlei nieuwe inzichten uit design thinking helpen ons nu om op andere manieren te werk te gaan - van vergaderen tot aan interactie met bewoners.” Sylvia glimlacht breed: “En wat extra leuk is: vanaf 2019 gaan werknemers van Vitalis aan de slag met hun eigen talenten, via de methodiek van NIEUW/OUD. Fantastisch toch?”
Meer over community art
In Brabant gebruiken we kunst en cultuur bij maatschappelijke vraagstukken. Community Art Brabant brengt nieuws, kennis en netwerken samen voor community art, buurtcultuur en social design.
Iris van den Boezem
Freelance redacteur en tekstschrijver
